Anvariاوحدالدین محمد انوری، از شاعران بزرگ ایران در قرن شش هجری است، که به مدایح غرا و غزل های شیوا و مقطعات پر محتوای خود مشهور است. وی از ارکان شعر فارسی شمرده می شود.
او در قریه «بادنه» از توابع خاوران یا بدنه از توابع ابیورد به دنیا آمد. پدرش از صاحب منصبان آن روزگار به شمار می رفت از این رو، امکان دانش اندوزی برای وی به خوبی فراهم بود. او در مدرسه منصوريهٔ طوس علوم عقلی و نقلی را آموخت، چندان که خود در قطعه ای اشاره میکند:
”منطق و موسیقی و هیأت شناسم اندکی
راستی باید بگویم با نصیبی وافرم
وز الهی آنچه تصديقش کند عقل سلیم
گر تو تصدیقش کنی در شرح و بسطش ماهرم
نیستم بیگانه از اعمال و احکام نجوم
ور همی باور نداری رنجه شو من حاضرم“
انوری به ابن سینا اعتقادی تمام داشت و گفته اند که برخی از آثار وی را به خط خود نوشته است. او همچنین کتابی در شرح اشارات ابن سینا با عنوان «البشارات فى شرح الاشارات» تاليف کرده و نیز کتابی در حکمت یا نجوم نگاشته که به شاه قطب الدین، تقدیم نموده است.
حاصل تلاش انوری در عرصه شعر و ادب دیوانی مشتمل بر قصاید، قطعات، غزلیات و رباعیات است که حدود چهارده هزار و هفتصد بیت دارد. او انواع معانی و مضامین، از مدح و هجو گرفته تا وعظ، تمثیل و نقدهای اجتماعی را در شعر خود آورده است.
انوری طبعی قوی و اندیشه ای توانا و مهارتی وافر در آوردن معانی دقیق و مشکل، در کلامِ روان و نزدیک به لهجه تخاطب دارد. بزرگترین وجه اهمیت او در همین نکتهٔ اخیر یعنی استفاده از زبان محاوره در شعر است.
او بدین ترتیب شیوه ای تازه ابداع کرد که مبتنی است بر سادگی و بی پیرایگی در ترکیب سخن و آمیزش آن با لغات عربی و استفادهٔ بسیار از اصطلاحات علمی و تشبیهات و استعارات فراوان.
انوری نه تنها در قصیده بلکه در غزل نیز قدرت و مهارت بسیار نشان داده است. غزل های او از حیث سادگی لفظ و لطافت معنی، بهترین غزل های فارسی پیش از سعدی بشمار می رود.
شعر قناعت از انوری
”آلودهٔ منت کسان کم شو
تا یکشبه در وثاق تـو نـان است
ای نفس، به رسته قناعت شو
کانجا همه چیز نیک ارزان است
تا بتوانی حذر کن از منت
کاین منّتِ خلق کاهش جان است
در عالم تن چه میکنی هستی
چون مرجع تو به عالم جان است
شک نیست که هر که چیزکی دارد
و آنرا بدهد، طریق احسان است
لیکن چو کسی بود که نستاند
احسان آنست و بس نه آسان است
چندان که مروّت است در دادن
در ناستدن هزار چندان است“
مذهب و تاریخ تولد و وفات انوری
دربارهٔ مذهب انوری اختلاف نظرهایی وجود دارد، برخی او را شیعه دانسته اند، اما با توجه به اشعار و محیط زندگانی وی می توان گفت که به تسنن گرایش داشته است. او در اشعار خود خلفای راشدین را ستوده و به حضرت پیامبر (ص) و حضرت علی (ع) مهر ورزیده است.
تاریخ وفات انوری همچون سال تولدش به درستی دانسته نیست، اما می توان گفت که او در ربع اول قرن ششم تولد یافته و در اواخر همین قرن درگذشته است.
استاد مدرس رضوی در مقدمه دیوان انوری به تخمین مرگ وی را میان سال های ۵۵۲ تا ۵۵۹ هجری قمری دانسته است، در حالیکه استاد ذبیح الله صفا سال ۵۸۳ هجری قمری را صحیح می داند.
