دفتر اسناد جلد دوم، سوم و چهارم از زهرا طلایی

کتاب دفتر اسناد در دو مجلد، جلدهای دوم و سوم در یک مجلد و جلد چهارم در یک مجلد 

• به کوشش خانوم زهرا طلایی
• با همکاری پژوهشگران مدیریت امور اسناد و مطبوعات
• سال چاپ ۱۳۸۵ و ۱۳۸۷
• انتشارات سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مراکز اسناد آستان قدس رضوی
• زیر نظر شورای پژوهش

مقدمه کتاب به قلم سر کار خانوم زهرا طلایی

از انتشار جلد اول دفتر اسناد سه سال می گذرد، در این فاصله با عنایت مسئولان ارشد آستان قدس رضوی به ارزش و اعتبار استناد به اسناد در پژوهشهای امروزی، اداره اسناد، به مدیریت امور اسناد و مطبوعات با دو گروه اسناد و مطبوعات ارتقا یافت. گروه اسناد با بخشهای ارزشیابی اسناد، مخزن اسناد (با واحدهای زیر مجموعهای کتابخانه تخصصی اسناد، اتاق محققان و تصویربرداری از اسناد، بخش نمایه سازی اسناد و بخش آرشیو تاریخ شفاهی؛ گروه مطبوعات با دو بخش مخازن مطبوعات و آماده سازی) مخزن روزنامه ها، مخزن مجلات، مخزن مطبوعات استاد گلبن، مخزن مطبوعات لاتین، بخش تالارهای مطالعه، تالارهای مطالعه مطبوعات آرشیوی آقایان و بانوان، تالارهای مطبوعات روز آقایان و بانوان، تالار مطالعه مطبوعات لاتين.

در مخزن اسناد علاوه بر اسناد خطی و چاپی، ۳۰ هزار قطعه عکس و ۶۳۶۰ نسخه از سایر مواد دیداری و شنیداری ثبت، نگهداری و اطلاع رسانی می شود. در مخازن مطبوعات ۵۰۰۰۰۰ نسخه روزنامه، ۱۵۰۰۰۰ نسخه مجله نگهداری و اطلاع رسانی میشود. در حال حاضر به طور میانگین روزانه ۴۰ تا ۵۰ محقق از آرشیوهای مطبوعات و اسناد استفاده می نمایند. این مدیریت با تجربهای ۹ ساله امیدوار است بتواند نقش اساسی خود را در خدمت به پژوهش و حفظ هویت ملی و مذهبی ایران اسلامی ایفا نماید.

مطالعه و بررسی اسناد تشکیلات اداری آستان قدس رضوی در نوع خود منحصر به فرد است و محدوده زمانی صفویه تا قاجاریه را شامل میشود ما را بر آن داشت.

نمونه ای از فهرست دو مجلد کتاب دفتر اسناد 

• بررسی دفاتر دیوانی و مالی آستان قدس در دوره صفویه، بخش اوارجه/ سالم حسین زاده سورشجانی
• بررسی دو اصطلاح «نقصان» و «تخفیف» در اسناد مالی دورهٔ صفویه/ شكوه سادات سمیعی
• دارالشفاء آستان قدس رضوی در دوره صفویه / حمیده شهیدی
• منصب قائم مقام التوليه در دوره قاجاريه/ ابوالفضل حسن آبادی
•  یادی از ضريح شیر و شکر / رضا شکیبایی
• زندگی نامه خود نوشت حاج حسین آقا ملک «قسمت دوم»/ زهرا طلای ی و محمدباقر کفشدار طوسی
• نامهٔ آستان قدس، آغازی بر پیدایش رسانه در نهادی پویا/ ابراهیم حافظی
•  معرفی یک قباله نامه ازدواج از دوره افشاريه/ حمیده شهیدی
• معرفی دو سند از ملا عبدالعلى علامه بیرجندی/ محمدرضا سروش و رقیه زعفرانلو
• معرفی وقف نامهٔ مسجد و موقوفات حاجی ابومحمد در طبس/ رضا نقدی
• تاریخچه عکاسی در آستان قدس«مصاحبه با آقای سياح»/ محمد نظرزاده
• و…..

درباره ی اهمیت حفظ اسناد و مدارک 

استفاده از کتابچه های دستورالعمل دیوانی و اداری و مالی در ایران قبل و بعد از اسلام با سبک و سیاق خود رایج بوده است. در تشکیلات دیوانی و مالی حکومتهای بعد از اسلام، مستوفی و دیوان استيفا وظیفه تنظیم و تراز بندی عواید و در آمدها و مخارج حکومت وقت را به عهده داشته است. این عمل توسط مؤسسات خصوصی و محل کار تجار و کاسبكاران به شیوه سیاق نویسی انجام میشده است.

آستان قدس رضوى از این امر مستنی نبوده و با توجه به داشتن عواید و موقوفات مختلف و حسابهای دخل و خرج املاک و اراضی و مستغلات در مشهد و سایر ولایات از این شیوه استفاده می کرده است. از نحوه تنظیم و ترازبندی در آمدها و مخارج آستان قدس در عصر صفوی در اسناد منحصر به فردی که جمع آن در کتابچه های دستورالعمل خاص آن زمان با بخشهای مختلفی به نام اوارجه و توجيهات و مقررات گردآوری شده است، می توان اطلاعات بسیار مهمی بدست آورد.

اسناد و مدارک در ایران 

ایران سرمایه ای عظیم از تاریخ نظام مند سیاسی و تشکیلات اداری را دارا میباشد که بخشی از آنها باقی مانده است. در جریان تهاجمات مختلف و درگیری های مستمر بسیاری از اسناد مكتوب آن از بین رفته است.

جهانگیر قائم مقامی به نقل از اصفهان نیمه جهان اشاره می کند که اسناد تشكيلات اداری و مالی ایران عصر صفوی در اصفهان توسط افاغنه به زاینده رود ریخته و به تاریخ سپرده شده است. با این همه آنچه از دوره صفویه در اختیار است دارای اطلاعات سودمند تاریخی می باشد. اسناد تشکیلات اداری آستان قدس رضوی تنها اسناد باقی مانده از عصر صفوی می باشد. و از منحصر به فردترین مجموعه های سندی است که در کنار مطالبی که در کتب اداری آن زمان مانند تذكرةالملوک و دستورالملوک آمده است، چشم اندازی نو از تشکیلات اداری، مالی و دیوانسالاری را به محققان نشان می دهد.